غفلت میراث فرهنگی به پل تاریخی شاه عباسی جوارم سوادکوه

حدود سال ۱۰۱۷ هجری قمری شاه‌عباس صفوی اول، پایتخت را از قزوین به اصفهان تغییر داد. بلافاصله دستور ایجاد شبکه راه‌ها و کاروانسراها را صادر کرد یکی از این راه‌ها، جاده اصفهان به فرح‌آباد ساری و اشرف البلاد بوده که کاروانسرای گدوک و پل تاریخی جوارم سوادکوه در این مسیر قرار دارد که هر دو بنا مورد بی‌توجهی و غفلت میراث فرهنگی واقع‌شده‌اند.

شاه‌عباس زمانی که دید نواحی غربی در تصرف عثمانی‌ها قرار دارد تصمیم گرفت دادوستد با اروپا شرقی را از طریق دریای مازندران و قفقاز انجام دهد، ضمن اینکه محصولات برنج و ابریشم مازندران را به پایتخت صادر کند تا آن روز که راه ابریشم و راه ساسانی مشهور بودند، راه سوم ایران به تعبیر نگارنده در دوره شاه‌عباس صفوی اول رونمایی شد، ساخت راه که توسط حاکمان محلی کژدار مریض انجام می‌شد، این بار تحت نظارت حکومت شاه‌عباس اول قرار گرفت و به وزیر مازندران میرزا محمدتقی (ساروتقی) دستور شروع جاده سنگ‌فرش با ۹۹۹ کاروانسرا و پل را داد که یکی از هویت‌های معماری ایرانی و اسلامی محسوب می‌شوند، در حال حاضر این ابنیه مورد بی‌مهری مدیران ملی و استانی برای اختصاص بودجه کاوش، پژوهش و مرمت هستند و با بی‌توجهی میراث فرهنگی، بخشی از این بناها در حال نابودی می‌باشند.

پل تاریخی جوارم سوادکوه فقط ۱۰ متر از محور اصلی تهران به شمال در مسیر زیرآب سوادکوه به شیرگاه ِ سوادکوه شمالی، در جوار ۲ پل جدید جوارم قرار دارد، شاید در نگاه اول، افق دید بیننده معطوف به ۲ پل مذکور بتنی شود و از خود بپرسد چرا پل قدیمی‌تر که حدود ۵۰ سال قدمت دارد دارای منحنی نیم‌دایره قوسی شکل هست و پل جدید که فقط ۵ سال از ساخت آن می‌گذرد صاف و به‌صورت تیر، ستون و پایه می‌باشد، یکی با مهندسی قدیم به سبک پل‌های راه‌آهن و دیگری به شیوه جدید، شاید بازدیدکننده فکرش مشغول طراحی و معماری شود با خود اندیشه کند کدام‌یک از این ۲ پل مقاوم‌تر در برابر زلزله و بهتر فشار بار وارده تریلی‌های سنگین را از عرشه به تیر، ستون، پایه و زمین منتقل می‌کنند اگر رهگذر از زیرگذر پل جوارم عبور نماید برای وی عیان خواهد بود، اما کافی است از کنار عرشه پل از حاشیه جاده اصلی ۱۰ قدم به سمت شرق راه کج کند یا از ذیل پل جدید از کناره دره جوارم که از بالادست پارک جنگلی جوارم سرازیر می‌شود، ۱۰ تا ۲۰ قدم بردارد، لابه‌لای بوته‌های تمشک درختانی روییده گویی که امتداد درختان جنگلی است.

اما ناگاه نگاه‌ها به پلی تاریخی دوخته می‌شود، در کمال ناباوری رویش درختان تنومند را روی پل و بر بدنه پل شاه‌عباسی مشاهده می‌شود، وقتی به ذیل پل تاریخی مراجعه گردد، یک چشمه پل تاریخی قابل‌رؤیت است که با لاشه‌های سنگ و ساروج و گچ آن زمان بنا گردیده، فونداسیون عریض پی که قسمتی از آن توسط حفاران و غارتگران آثار باستانی، حفاری گردیده، بر آینده‌نگری ۴۰۰ سال پیش صحه می‌گذارد.

چنان اصولی و بادوام احداث گردیده که در برابر سیل، رطوبت منطقه، زلزله، رانش و لغزش، مقاوم بوده است. پل شاه‌عباسی اول به سبکی طراحی گردیده که از روی آن ۲ درشکه و ارابه از کنار هم عبور کنند؛ اما آنچه آدمی را به تعجب وامی‌دارد، بی‌توجهی محض مدیران دولتی مرتبط شهرستان، استان و کشور نسبت به این پل شاه‌عباس صفوی و بعضی از بناهای تاریخی و باستانی دیگر هست که نمونه این بی‌توجهی‌ها با آثار فاخر تاریخی در جای‌جای ایران قابل‌تعمیم هست.

در کمال تعجب، قدم‌به‌قدم اطراف پل شاه‌عباسی جوارم، روی پل، فونداسیون پل حتی بدنه پل به امید یافتن دفینه و گنج مورد زخم بیل، کلنگ، دیلم و پتک قرارگرفته است، شایعاتی تائید نشده وجود دارد وقتی شاه‌عباس دستور ساخت پل‌ها را می‌داد، دفینه‌هایی را برای بازسازی قرون آتی نیز با آن مخفی کرده است، همین خیال خام، جویندگان گنج را بلایی برای ابنیه‌های تاریخی کرد.

از هجوم انسان‌های خارپشت نما که بگذریم، رویش درختان تنومند را چه گوییم، واقعاً وزیر از مدیران کل میراث فرهنگی، استانداران از فرمانداران و مدیران کل میراث فرهنگی، فرمانداران از رؤسای میراث فرهنگی شهرستان‌ها با شنیدن این‌گونه اخبار یا رؤیت تصاویر این‌چنینی نمی‌پرسند این چه بی‌تفاوتی به آثار تاریخی و باستانی و معماری ایرانی و اسلامی هست؟ مگر مرمت یک چشمه پل آن‌هم کنار جاده اصلی تهران شمال، بیخ گوش مسئولین چقدر هزینه دارد، مگر پیشگیری از رویش درختان بر عرشه و بدنه پل نیاز به بودجه، مجوز و بخشنامه دارد؟ یا نیاز به همایش و سمینار دارد؟ یا مگر قرار بر هورا کشیدن، مصاحبه کردن، احضار فیلم‌بردار و… هست مبنی بر اینکه کاری بزرگ و نادر انجام گرفت و از رویش درخت بر روی پل تاریخی جوارم جلوگیری به عمل آمد؟!

این‌گونه امور کوچک دیگر بهانه نبودن سرمایه‌گذار ندارد، اینکه دیگر دعوای حقوقی اداره کل راهداری مازندران و میراث فرهنگی استان تهران بر سر مالکیت کاروانسرای گدوک در خط‌الرأس ورود به سوادکوه نیست؛ که به لحاظ معنوی و سیاسی بر اساس اینکه تا ۳ دهه پیش جزئی از خاک سوادکوه بود و امروز در تعلقات معنوی سوادکوه و به سبب تقسیمات جغرافیایی در محوطه دهستان پشتکوه فیروزکوه باشد و به همین بهانه کاروانسرای ۴۰۰ ساله گدوک گاراژ خودروهای دیزلی راهداری شود و فارغ از نگاه فرهنگی و از مرمت دور شود. بلکه صحبت از یک چشمه پل تاریخی شاه‌عباسی جوارم سوادکوه هست.

ما می‌نویسم و دردها را می‌گوییم، به قدرالسهم خویش سعی می‌کنیم در حد بضاعت راهکار و پیشنهاد در کنار نقد ارائه دهیم، از سر بیکاری هم نمی‌نویسیم، واهمه‌ای هم از اخم این‌وآن که به‌نقد منصفانه حساس می‌شوند نداریم، اما انتظار داریم حداقل این پل شاه‌عباسی جوارم سوادکوه و کاروانسرای گدوک را همانند ابنیه‌های تاریخی چهلدر ورسک، دولتکده دلکینگه هلی چشمه در بالادست سوادکوه، غارهای تاریخی طاق خانه و کیجا کرچال دوآب، غار زنگیان، ساختمان‌های معماری پهلوی اول و دوم راه‌آهن و خانه مباشرهای شیرگاه، دوآب، شورکچال، قائم‌شهر، آب‌معدنی گرابسر شورمست پل سفید و گنداو تنگ دوآب به حال‌وروز خود رها و فراموش نکنید.

امید داریم استاندار مازندران، فرماندار سوادکوه و مدیرکل میراث فرهنگی مازندران به این بی‌توجهی دستگاه‌های متولی پایان دهند و دستور غیر نمایشی برای اقدام و عمل جهت مرمت را صادر نمایند

به قلم: عبدالله شهمیر و سید داود رسولی